بررسی ادبیات حکیم ابوالقاسم فردوسی

دسته بندي : علوم انسانی » تاریخ و ادبیات
بخشی از متن:
حکیم ابوالقاسم فردوسی از ستارگان درخشان ادب و فرهنگ ایران است که با آفرینش اثر هنری خویش «شاهنامه» در میان مردم، شهرتی جهانی یافت. وی در سـال 329 یـا 330 هـ . ق  در قـریه ی «پاژ» از ناحیه ی تابران توس پا به جهان هستی نهاد و در سال های 411 تا 416  هـ. ق چشم از جهان فرو بست و  متجاوز از هشتاد سال عمر کرد. فردوسی متعلّق به طبقه ی دهقانان بود. دهقانان طبقه ای از مالکان حدّفاصل میان طبقه ی کشاورزان و اشراف درجه ی اوّل بوده  و صاحب مقام و امتیاز اجتماعی خاصّی بودند.
زندگانـی ایـن دسته در کـاخ هایی که در زادگاه خود داشتـند می گذشت و تا حـدود حمله ی مغول به تدریج بر اثر فتنه ها و آشوب ها و تضییقات گوناگون از بین رفتند . اینان در حفـظ نژاد و نسـب و تاریـخ و رعایـت آداب و رسـوم ملّـی ، تعـصّب و سختگیـری خـاص می کردند. ظاهراُ بین سی و پنج تا چهل سال بیشتر نداشت که دقیقی شاعرحماسه پرداز و هم ولایتی او که نظم روایات ملّی ایران را چند سال پیش آغاز کرده بود، در سنّ جوانی به دست غـلامش کشته شد . طبع خداداد و قریحه ی خلّاق و گشاده زبانی و وسعت اطلّاع فردوسـی ، آرزوی به نظم درآوردن شاهنـامه را پیوستـه در وی تقویـت می کـرد و او را به تکـاپو در جـهـت نـظم داستان های شاهنامه برمی انگیخت . وی از روی خداینـامه ی مـنثور که دربرگیـرنده ی تاریـخ شـاهان قدیم ایران بود و به امر ابومنصور محمد بن عبدالرّزاق توسی فراهم آمده بود ، سرودن شاهنامه را آغاز کرده ، با دقّت و امانتداری بسیار آن داستان هـای منثـور را به نظم در می آورد و هرگاه فرصتی می یافت به بیان اندیشه های خود در زمینه های مختلفی چون پندو اندرز، ستایش خرد و خردمندی و راستی و نیکی نیز می پرداخت.
پس از سرودن بیش از دو ثلث کتاب ، محمود غزنوی به جای پدر نشست . فردوسی که بر اثر مرور زمان و خشکسالی های پیاپی املاک خود را از دست داده بود ، در اواخر عمر بر اثر تنگدستی یا به دلیل بقای کتاب خود به این اندیشه افتاد که شاهنامه را به نام محمود کند امّا نظر بر این که شاهنامه اثری ایرانی محسوب می شد و به کام ترکان تلخ می آمد و فردوسی شیعه مذهب و محمود سنّی بود و نیز به سبب شعر ناشناسی محمود و حسد حاسدان، این کتاب مقبول طبع سلطان غزنه واقع نشد و قدر کار بزرگ استاد توس را ندانست . از این رو سال های آخر عمر را در تنگدستی گذراند و سرانجام در سال 411 هـ .ق هجری درگذشت.   

فهرست مطالب:
بخش نخست: پیش درآمد
فصل اوّل: دانای توس
شاهنــامه
فصل دوّم: عـلـوم بـلاغـی
فصاحت و بلاغت
هدف علوم بلاغی
اهمّیّت بلاغت
بلاغت پس از اسلام
الف) قرن اوّل هجری
ب) قرن دوّم و سوّم و چهارم هجری
ج) قرن پنجم هجری
نخستین آثار مستقل در بلاغت فارسی
ترجمان البلاغه
حدائق السّحر فی دقائق الشعر
المعجم فی معاییر اشعار العجم
تعریف علم بیان
مؤسّس بیان
فایده ی علم بیان
بخش دوم: صـور خـیـال
فـصل اوّل: درآمدی بر تشبیـه
الف) ارکان تشبیه
ب) اقسام تشبیه به اعتبار ادات تشبیه
ج) اقسام تشبیه به اعتبار وجه شبه
1- انواع تشبیه از نظر ذکر یا عدم ذکر وجه شبه
2- انواع تشبیه از نظر مفرد یا مرکّب بودن وجه شبه
تشبیه تمثیل
دیدگاه تشبیه گرایان درباره ی تمثیل
شیوه ی تشخیص تمثیل از دیدگاه دکتر شفیعی
دیدگاه استعاره گرایان درباره ی تمثیل
عبدالقاهر جرجانی و تمثیل
3- انواع تشبیه از نظر حسّی، عقلی و تخییلی بودن وجه شبه
زاویه ی تشبیه
د) اقسام تشبیه به اعتبار طرفین تشبیه
1- از نظر محسوس یا معقول بودن طرفین
2- از نظر مفرد یا مرکّب بودن طرفین :
3- اقسام تشبیه از نظر تعدّد طرفین
دیگر اقسام تشبیه
الف) تشبیه معکوس یا مقلوب یا عکس
ب) تشبیه مشروط ( شرطی)
ج) تشبیه تفضیل
د) تشبیه اضمار (مضمر، پنهانی، نهان، ضمنی)
زیبایی تشبیه
حماسی بودن تشبیهات و تصویرهای شاهنامه
بررسی موارد تشبیه در شعر فردوسی
الف ) مواردی که در تصاویر تشبیهات شاهنامه از طبیعت گرفته شده:        
1-حیوانات
2_پرندگان
3- درختان ، گل ها و گیـاهان
4 _عوامل طبیعی و سماوی
5- خاک و کوه
6 _آتش و وا بسته هایش
7- گوهرها و سنگ های قیمتی
8- موجودات افسانه ای (اژدها  ، اهریمن ، دیو)
ب) موارد تشبیه از انسان و آن چه وابسته به انسان است
ج) تصاویر سلاح ها و وسایل رزم
 فلزات
تشبیهات و استعارات فردوسی در باره ی شب
فصل دوم: مجاز
مجاز
الف) مجاز عقلی یا اسناد مجازی
ب ) مجاز لغوی
علاقه
پویایی و ایستایی در صور خیال شاهنامه
فصل سوم: استعاره
الف ) تعریف استعاره
فایده ی استعاره
ب)ارکان استعاره
چگونگی کاربرد استعاره در شاهنامه
ج) انواع استعاره
امّا دیگر شاهدهای شعری از فردوسی
در آمدی بر انسان انگاری (= تشخیص)
فصل چهارم: جلوه ی رنگ ها در شاهنامه ی فردوسی
رنگ سیاه
رنگ سفید
رنگ سرخ
رنگ زرد
رنگ آبی
رنگ سبز
منابع و ماخذ